Park w Wykrotach zdjęcia 
stan_prawny.jpgStan prawny
 
    Park położony jest w Wykrotach na terenie o powierzchni 5,11 ha, z czego 4,84 ha stanowi własność gminy Nowogrodziec. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków   w Jeleniej Górze z dnia 23 lutego 1987 r. park wpisano do rejestru zabytków  pod numerem 891/J jako dobro kultury o nazwie:  Park we wsi Wykroty, gm. Nowogrodziec.
 
polozenie.jpgPołożenie
 
    Park położony jest w południowo – wschodniej części wsi przy drodze z Bolesławca w kierunku Zagajnika. Droga ta przylega do południowo – wschodniej części parku i biegnie równolegle w odległości około 70 m wzdłuż północno – wschodniej granicy parku. Od południowo – zachodniej strony park przylega do drogi gruntowej. 
 
rzeba_terenu.jpgRzeźba terenu
 
    Według regionalizacji przyrodniczo – leśnej Tramplera:
„Park Wykroty” leży w obrębie Mezoregionu Pagórza Nowogrodzieckiego. Dominującym typem krajobrazu Mezoregionu są równiny peryglacyjne. Dominującym utworem geologicznym są piaski akumulacji lodowcowej z głazami, a tylko w niektórych miejscach odsłaniają się skały starsze od czwartorzędu. Opracowywany obiekt z uwagi na częściowe położenie w niewielkim obniżeniu, przez które przepływają dwa cieki wodne wykazuje wyższą żyzność siedliska. Teren parku jest lekko falisty, najniższy punk znajduje się w pn. – wsch. Części parku – 210 mnpm, najwyższy  punkt w okolicy wieży widokowej w pd. – wsch. Części parku wzniesiony jest na wysokości 227,7 mnpm. Różnica poziomów na terenie parku wynosi 17,7 m.
 
warunki_kilimatyczne.jpgWarunki klimatyczne
 
    Według regionalizacji klimatycznej średnia roczna temperatura regionu, w którym położony jest park wynosi +8oC, klimat jest stosunkowo łagodny, ukształtowany przez klimat atlantycki. Warunki klimatyczne są korzystne dla rozwoju gatunków o większych wymaganiach – w tym gatunków introdukowanych i łącznie z dobrymi warunkami glebowymi sprzyjają rozwojowi szerszego wachlarza drzew i krzewów niż spotykane obecnie na terenie parku.
 
warunki_wodne.jpgWarunki wodne
 
    Park położony jest w zlewni niewielkiej rzeczki, która przepływa wzdłuż pn. – zach. granicy. Do pd. – Zach. granicy parku przylega staw, a wypływający z niego strumień (rów) przepływa przez teren parkowy wpadając do granicznej rzeczki. Wymieniony strumień w części pd. – zach. Jest przykryty na niewielkim odcinku, przy dawnych zabudowaniach folwarcznych kamiennym sklepieniem i ukryty pod murawą parku.
 
analiza_historyczna.jpgAnaliza historyczna
 
    Pierwsze zapisy wzmiankujące o wsi Wykroty (niem. Waldu) pochodą z połowy czternastego wieku. Wtedy to Cesarz Karol IV podarował Wykroty Lutherowi von Penzig. Następna wzmianka pochodzi z 1470 r., wówczas majątek należał do rodziny von Haugwitz. Po podziale ich majątku Wykroty kupiła rada Miasta Lubania, która władała nimi do 1547 r. w tym roku Lubań utracił swe posiadłości na rzecz Cesarza, który następnie sprzedaje rodzinie von Gersdorf. W 1569 r. wieś nabyła Rada Miasta Zgorzelec, odsprzedające ją wkrótce miastu Lubań. W 1579 r. majątek wykupił Franz von Schönaich, a następnie w 1627 r. powrócił w ręce von Gersdorfów. Do wybuchu wojny w 1939 r. majątek zmieniał właścicieli 18- krotnie, ostatnim z nich był Alfred Porak. W czasopiśmie „Rund um Lauban” natrafiono na informację, wg której siedziba właścicieli majątku znajdowała się w dolnej części wsi. Właściciel majątku Karl Siegfried von Gersdorf wybudował w 1739 r. w wykrotach na terenie obecnego parku nowy pałac, którego do dziś przetrwały jedynie fragmenty murów. Zbudowano go w środkowo – wschodniej  części parku, a na przeciwnym skraju parku znajdował się folwark w formie regularnego czworoboku, składały się nań gorzelnie, stajnie, stajnie końskie, powozownie, stodoły,, a w pd. – wsch. narożniku znajdował się budynek zarządcy majątku. Po popadnięciu pałacu w ruinę budynek zarządcy po przebudowie stanowił siedzibę ostatnich właścicieli majątku. W części pd. – zach. do zabudowań folwarcznych przylegał ogród gospodarczy (warzywny) otoczony kamiennym murem, którego pozostałości są do dziś. Od południa ogród zamknięty był dużym stawem hodowlanym. W środkowej części parku napotykamy na niewielką wyniosłość terenu na pow. ok. 0,06 ha otoczoną zagłębieniem. Według przekazów istniało tam średniowieczne grodzisko otoczone niewielką  fosą. W odległości około 40 m na południowym skraju parku zachował się kamienny krzyż pokutny. W centralnej części parku natrafiamy na regularną polanę z widocznymi oznakami plantowania i kształtowania. W miejscu dzisiejszych boisk sportowych w kierunku stawu istniał w XVIII i XIX w. niewielki ogród ozdobny . Na początku XIX w. w otoczeniu pałacu zaprojektowany został romantyczny park. Twórca wykorzystał umiejętnie zastany drzewostan dębowo – lipowo – grabowy, niewielkie łąki, falisty teren oraz przebiegające cieki wodne upodabniał do strumieni, które odcinkami zostały przykryte kamiennymi sklepieniami i ukryte pod murawą polany. Park posiadał fantazyjnie zaprojektowaną regularną sieć alejek spacerowych głównie w południowej części z połączeniem w kierunku stawu, folwarku i ogrodu warzywnego. W drugiej połowie XIX w. wzniesiono w pd. – wsch. Narożniku pawilon ogrodowy – wieżę widokową w formie ośmiobocznej baszty.
    Park powstał w okresie wyjątkowego rozkwitu sztuki ogrodniczej na Dolnym Śląsku. W drugiej połowie XIX w. pod wpływem renesansu badań przyrodniczych rozpoczął się szczególny rodzaj kolekcjonerstwa egzotycznych, rzadkich okazów drzew i krzewów. Rok 1945 położył w Polsce kres kultywowaniu dbałości o cenne, kształtowane pokoleniowo wartości. Radykalne zmiany systemowo – ustrojowe i demograficzne, którym przez  powojenne dziesięciolecia przyświecała prymitywnie uproszczona wykładnia, że wszystko na Dolnym Śląsku , co nie ma rodowodu piastowskiego, ma wrogi rodowód niemiecki, skutecznie wdrożyła nawyk czynnego i biernego niszczenia. Zespoły podworskie stały się własnością państwa (czyli praktycznie niczyją), przydzielano je częstokroć państwowym lub spółdzielczym przedsiębiorstwom. Te, które przetrwały zawdzięczają to przede wszystkim osobistej kulturze osób, którym je powierzono.
 
2008-08-07_135037.jpg
widok pałacu z częścią ogrodu - na starej pocztówce
 
2008-08-07_104006.jpg
widok pałacu z częścią ogrodu - na starej pocztówce

 

    Park, pałac i zabudowania folwarczne w Wykrotach podzieliły losy z wieloma innymi założeniami. Dzisiejszy „Park w Wykrotach” stracił swój dawny charakter, zniknęły dwór i zabudowania folwarczne, pozostały w nim tylko nieliczne gatunki będące świadectwem dokonanych introdukcji: dąb błotny, daglezja zielona, klon purpurowy, suchodrzew pomorski.
   Zachowanie procesów degradujących zabytkowe parki i ogrody jest konieczne dla ratowania minionych przetrwałych resztek wartości, jest procesem trudnym, złożonym i kosztownym.
 

Opracowano na podstawie Operatu Dendrologicznego Zabytkowego Parku w Wykrotach wykonanego przez Wojciecha Moskaluka na zlecenie Urzędu Miejskiego w Nowogrodźcu