Czerna - niemiecka nazwa wsi - Tschirne vel Tonhain

 

      Wieś założona nad potokiem Czerna Wielka (Gr. Tschirne) i leżąca po jego obu stronach. Przez południową część Czernej przebiega historyczna droga ze Zgorzelca do Wrocławia, która także miała wpływ na ulokowanie w tym miejscu osady. Przy niej ( ok. 300 metrów ) na zachód od wsi pozostałość po dawnym zajeździe (Chausseehaus), którego początki sięgają XVIII/XIX wieku. Po przeciwnej stronie drogi wyrobiska po eksploatacji surowca dla okolicznych garncarni. Na południowym krańcu wsi, przy zakręcie drogi w kierunku Gierałtowa dawny folwark - Czerna Górna (Ober Tonhain). Drugi folwark zwany Czerna Średnia (Mittel Tonhain) znajduje się na prawym brzegu potoku, około 300 metrów na północ od kościoła. Komunikacyjnie i historycznie związany był z pobliską Zebrzydową, do której prowadzi wysadzona drzewami droga, wychodząca z zabudowań folwarcznych prosto w kierunku wschodnim.

 

      Wieś - podobnie jak wszystkie osady w okolicy - podzielona była na kilka części posiadających swoje nazwy. Najdalej na północ znajdowała się, najprawdopodobniej najstarsza, cześć Czernej - kolonia Altenhain (dzisiejszy Stary Gaj, co jest prostym tłumaczeniem przedwojennej nazwy). Co ciekawe, zabudowania leżące przy samych torach przed wojną należały do trzech różnych osad : Wykrot, Czernej i odległego Tomisławia. W pobliżu tego fragmentu wsi przebiegają relikty po niedokończonej autostradzie Drezno-Wrocław: nasypy oraz przejazd przez Czerną Wielką. Pośrednio o średniowiecznych korzeniach tej części osady może świadczyć przebiegająca tędy droga z dworu w Zebrzydowej prosto do dworu w Wykrotach.

 

      Warto zwrócić uwagę na zabudowania nie pasujące układem do sposobu rozmieszczenia innych budynków w centrum Czernej. Chodzi mianowicie o kilka gospodarstw, oddalonych nieco na wschód od osi osady. Niemcy nazywali te zabudowaniaFeldhä user - tj. w dosłownym tłumaczeniu Domy na Polu, czy też Polne Domy. Dokładnie po przeciwnej stronie wsi zespół budynków tworzących dawną osadę Karlshof - tj. w wolnym tłumaczeniu Folwark Karola - zwany obenie Ciechocin. Obok Kirchdorf- łąki folwarczne w kierunku Gierałtowa

 

    Według badaczy niemieckich nazwa wsi miała pochodzić od czerneboga - Czarnego Boga, co raczej należy uznać za mało prawdopodobną koncepcję. Wpływ na nazwę miała z pewnością przepływająca przez wieś rzeczka Czerna Wielka. To najpierw potok miał taką nazwę, a dopiero później osada założona nad nim. Podobnie jak od rzeki Ślęzy bierze swoją nazwę góra Ślęza, od której to z kolei wziął swoje miano Śląsk. Sugeruje się również - być może najbardziej prawdopodobną koncepcję - pochodzenia nazwy od słowiańskiego słowa Czarna oznaczającego gęsty, ciemny las. W roku 1304 Schirne, 1348 Czirna, 1418 ponownie Schirne, 1460 Tschyrnau. Gwarowa nazwa wsi: Schirn. Od 1 listopada 1937 roku zmieniono nazwę na Tonhain, co można tłumaczyć na Gliniany Las czy też Gliniany Gaj. Na pewno związane to było z funkcjonowaniem tu rozwiniętego przemysłu ceramicznego i kopalni glinki ceramicznej, a zapewne zamierzano również w ten sposób ostatecznie wyeliminować zbyt słowiańskie brzmienie poprzedniej nazwy. Pewien wpływ na uformowanie nowego określenia miała, być może, najstarsza kolonia w Czernej - Altenhain. Dawna polska nazwa - jak sądzono w 1945 roku - miała brzmieć Czarna.

 

     Okolice Czernej zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. Znaleziono tu cmentarzysko ciałopalne oraz w 1890 roku prehistoryczny, neolityczny kamienny młot. W 1885 roku odkryto brązową siekierkę oraz osadę z epoki brązu a w niej fragmenty naczyń. Odnaleziono też, w roku 1848 brązową monetę cesarza Konstantyna I ( 306-337). W 1905 roku odkryto przęśliki o nieustalonej chronologii. W kronice zebrzydowskiej Flö ssela mówi się, że wieś, czy raczej osadę założono przed rokiem 800. Jak już wspomnieliśmy przy okazji omawiania nazwy wsi, jedna z koncepcji jej powstania nawiązywała do dawnego kultu słowiańskiego Czerniboga vel Czerneboga. Nie wiemy jednak jak uformował się sam kult oraz jaki ceremoniał towarzyszył pogańskim obrzędom. Nie znamy również miejsca ich odprawiania. Być może nazwa bożka związana była z nieprzebytym i groźnym lasem. Figura Czerneboga stała niegdyś przy wiejskiej karczmie nieopodal kamiennego krzyża.

    W 1290 roku wizytacji kanonicznej miał tu dokonać biskup miśnieński. W 1345 roku osada należała do dekanatu Lubańskiego, a rok poźniej wspomniany jest kościół w Czernej. Wieś dostarczała wtedy wiktuałów na stół archiprezbitera z Lubania.
    W 1424 roku panem na Rakowicach Wielkich koło Lwówka był niejaki Heinze z Czernej, ożeniony z Renatą Rauß endorf.
 W latach 1524 - 1530 większość mieszkańców Czernej zmieniło wyznanie katolickie na protestanckie przystosowując miejscową świątynię dla swoich potrzeb.
 
    Jeden z bardziej znanych poetów renesansowych Franciszek Faber w poemacie “Sabothus sive Silesia” wydanym w roku 1592 wspominał dopływ Bobru Zadrnę (Cidrus) jako niosącą ze sobą złoty piasek. W roku 1826 za duchownego Nitschke, wybudowano przy kościele nowy dom pastora, ponieważ stojący do tego czasu był niewielki i bardzo ubogi (miał ponad 300 lat), a wykonany był z drewna, gliny i słomy.
 

W 1830 roku wzniesiono budynek nowej szkoły, który zastąpił stary, przystosowany jedynie do celów lekcyjnych.

 

1 kwietnia 1882 roku otwarto w Czernej pierwszy Urząd Pocztowy

 

16 października 1921 roku odsłonięto pomnik pochodzących z Czernej żołnierzy poległych w czasie walk I wojny światowej.

 

    Od 1 listopada 1937 roku zmieniono nazwę wsi na Tonhain, zaś pobliskiego strumyka z Gr. Tschirne na Gr. Hammer. Czym spowodowana była ta interwencja w lokalną toponomastykę? Chodziło mianowcie o szerszą akcję, któ ra miała miejsce w drugiej połowie lat 30-tych, a została przeprowadzona przez rządzącą partię nazistowską NSDAP. Zmieniano wtedy wszystkie zbyt słowiańsko brzmiące nazwy i zamieniano je na typowo niemieckie. Tak też było i w przypadku Czernej.

Opracowano na podstawie książki M. Olczaka i Z. Abramowicza Nowogrodziec, dzieje miasta i okolic do roku 1945, Warszawa 2000

czerna_wzr.jpg

 

         Film - Echa Przeszłości –Czerna70

         Film - Czerna - 70 rocznica powrotu do ojczyznyCzerna - 70 rocznica powrotu do ojczyzny

         Film: TV Łuzyce: Szkoła w Czernej ma 70 lat