Polski cmentarz w Nowym Martyńcu został wpisany na listę zabytków narodowych Bośni i Hercegowiny.

Decyzja ta została przyjęta przez Komisję zachowania pomników narodowych Bośni i Hercegowiny. Jednocześnie polski cmentarz został wpisany do rejestru zagrożonych zabytków narodowych Bośni i Hercegowiny.
Cmentarz w Nowym Martyńcu jest w bardzo złym stanie. Istnieje tylko kilka nagrobków, cały cmentarz jest porośnięty lasem, a mogiły są niewidoczne w gęstej trawie. Drogi do cmentarza są prawie niedostępne, w niektórych miejscach drogi są tak dziurawe, że prawdziwą sztuką jest, by dotrzeć do cmentarza.
"Tak więc byliśmy bardzo usatysfakcjonowani, kiedy Komisja zachowania pomników narodowych postanowiła zabezpieczyć nasz kompleks - Polski cmentarz w Nowym Martyńcu, więc możemy się spodziewać dalszych działań – oznakowania grobów, likwidacji zarośli i in. W obszarze naszej gminy istnieją jeszcze trzy cmentarze polskie: w Rakovac, Kunovi i Grabašnici, mamy nadzieję, że i te miejsca pochówku zostaną uratowane od dalszego pogorszenia" - mówi prezes SUBNOR Gminy Srbac, Danilo Košutić.
„Niektóre z ocalałych zabytków sięgają lat dwudziestych ubiegłego wieku, są widoczne znicze ich potomków, którzy zaczęli licznie odwiedzać cmentarze polskie w ostatnich latach po prawie kilkudziesięciu latach nieobecności. W obszarze Nowego Martyńca mieszkało około 1500 Polaków, którzy, jako osadnicy, przybyli do Bośni i Hercegowiny w latach 1888 – 1905. Przywieźli swoje zwyczaje, kulturę, nawyki, sposób uprawy ziemi i włączyli się do wspólnego życia ze społecznością lokalną. Aby przetrwać, trzeba było najpierw zbudować drewniane domy, korczować drzewa i krzewy, by dotrzeć do żyznych pól. Pielęgnując swoją kulturę i zwyczaje, Polacy szybko dopasowali się do stylu życia ludności serbskiej i od nich również przejęli różnorodność tradycji " - mówi Prezes SUBNOR Gminy Srbac, Danilo Košutić.
Dodaje, że Polacy z obszarów Srbac, Derventa, Prnjavor i innych gmin w 1946 roku po II wojnie światowej wrócili do Polski na obszar Dolnego Śląska, około 60.000 obywateli polskich powróciło na te obszary.
"Większość potomków dawnych Polaków z Nowego Martyńca mieszka w Nowogrodźcu, z którym Srbac ma stosunki partnerskie. To dobrze, że nasze narody ponownie się połączyły, ponieważ Nowogrodziec zachował wspomnienia i zwyczaje, związane z życiem w Bośni i Hercegowinie" – powiedział Pan Košutić.
„W szczególności należy zauważyć, że polskie wesela, urodziny, polskie dania, jak np. kapusta kiszona i strudel, są dobrze nam znane, a w języku serbskim często słyszymy polskie wyrazy, jak "dzień dobry", "do widzenia" i tym podobne." Pan Košutić dodaje, że delegacja SUBNOR spotka się w maju z dowódcą polskiego batalionu w Bośni i Hercegowinie oraz z polskim konsulem w Republice Serbskiej Bośni i Hercegowiny w sprawie zachowania dorobku Polaków w gminie Srbac.
"Podczas wojny Wyzwolenia Narodowego został utworzony polski batalion, w którym Polacy walczyli w 14. brygadzie NOR. 27 Polaków Gminy Srbac zginęło w walce z faszyzmem. Wszyscy zostali pochowani we wspólnej mogile na cmentarzu Partyzantów Srbac " - mówi Pan Košutić.

Źródło: Oficjalna strona Gminy Srbac Republiki Serbskiej Bośni i Hercegowiny...

Z ogromną wdzięcznością i wyrazami największego uznania Burmistrz Nowogrodźca Robert Relich przyjął wiadomość z partnerskiej Gminy Srbac o wpisaniu polskiego cmentarza w Nowym Martyńcu na listę zabytków narodowych Bośni i Hercegowiny.

W październiku 2011 r. delegacja z Gminy i Miasta Nowogrodziec w składzie: Burmistrz Nowogrodźca Robert Relich, Radny Rady Miejskiej w Nowogrodźcu Zenon Szynka oraz tłumacz Antoni Stec, udała się do Gminy Srbac w Bośni i Hercegowinie w celu nawiązania gminnej współpracy partnerskiej.
Podczas pobytu w Gminie Srbac reprezentanci naszej delegacji spotkali się z władzami Gminy. W trakcie prowadzonych rozmów przedstawili propozycję współpracy partnerskiej miedzy gminami, która została żywo przyjęta przez stronę serbską.                               
Polska delegacja podczas pobytu w Bośni i Hercegowinie odwiedziła również cmentarz partyzantów w Srbac, gdzie pochowanych jest 27 Polaków, którzy zginęli jako bojownicy 14-tej Brygady podczas wojny narodowo-wyzwoleńczej. Oddając hołd poległym przedstawiciele naszej gminy uczcili ich pamięć chwilą ciszy oraz złożyli pod pamiątkową tablicą kwiaty.

Tak był zrobiony pierwszy krok!

W dniach 18-20 kwietnia 2012 r. na zaproszenie Burmistrza Nowogrodźca Roberta Relicha Gminę i Miasto Nowogrodziec odwiedziła oficjalna delegacja z Gminy Srbac. Celem wizyty serbskich gości było podpisanie umowy o współpracy partnerskiej pomiędzy Gminą Srbac a Gminą Nowogrodziec.
Inicjatywa Burmistrza Nowogrodźca Roberta Relicha, który w październiku 2011 roku wraz z Radnym Rady Miejskiej w Nowogrodźcu Zenonem Szynką złożył oficjalną wizytę w Gminie Srbac, zaowocowała podpisaniem umowy o współpracy i partnerstwie pomiędzy zaprzyjaźnionymi gminami. Na uroczystej XXI Sesji Rady Miejskiej w Nowogrodźcu w dniu 19.04.2012 r. została podjęta Uchwała w sprawie nawiązania współpracy partnerskiej pomiędzy Gminą Srbac (Bośnia i Hercegowina) a Gminą Nowogrodziec (Rzeczpospolita Polska). Na mocy tej uchwały została podpisana Umowa Dotycząca Nawiązania Partnerstwa i Współpracy Pomiędzy Gminą Nowogrodziec (Polska) i Gminą Srbac (Republika Serbska Bośni i Hercegowiny). Umowa przewiduje współpracę w dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, kulturalnego, edukacyjnego i publicznego na zasadach dobrowolnej współpracy w celu ustanowienia braterskich stosunków między obu narodami i pogłębienia stosunków między Mieszkańcami obu gmin.

„Wszystkie kontakty opierać się będą na przyjaźni, która już połączyła nasze regiony poprzez wspólną historię. Spodziewam się, iż współpraca między Gminą Srbac i Gminą Nowogrodziec przyniesie wiele korzyści Mieszkańcom obu gmin, będzie kontynuacją wspólnej historii obu narodów"- powiedział podczas uroczystej XXI Sesji Rady Miejskiej w Nowogrodźcu Burmistrz Nowogrodźca Robert Relich.

W dniach 11-14 października 2012 r. na zaproszenie władz Gminy Srbac odbyła się wizyta oficjalnej delegacji przedstawicieli Gminy i Miasta Nowogrodziec w partnerskiej Gminie Srbac na czele z Burmistrzem Nowogrodźca Robertem Relich i Przewodniczącym Rady Miejskiej w Nowogrodźcu Wilhelmem Tomczuk. Przedstawiciele władz partnerskich gmin wzięli udział w uroczystości składania wieńców i zapalenia zniczy na cmentarzu pod tablicami i mogiłami polskich i jugosłowiańskich żołnierzy, którzy polegli w walce z hitlerowskim okupantem. Burmistrz Nowogrodźca Robert Relich wraz z członkami oficjalnej delegacji oraz Sołtysem Starego Martyńca Miroslawem Cetojevicem odwiedzili polski cmentarz oraz zapalili znicze przy tablicy, upamiętniającej pochowanych tam Polaków.

W lipcu tego roku Mieszkańcy Gminy Nowogrodziec – potomkowie reemigrantów z Gminy Srbac odwiedzą Bośnię i Hercegowinę. Dnia 8 lipca br. grupa licząca 63 osoby przyjedzie do Srbac. Swój pobyt w Srbac nasi Mieszkańcy chcą poświęcić na zwiedzanie umiłowanej przez nich Gminy Srbac, jak również Starego i Nowego Martyńca, w szczególności - polskiego cmentarza w Nowym Martyńcu. Planują również spotkania z Mieszkańcami Gminy Srbac.

Dziękujemy serdecznie naszym Braciom z Srbac za wykazaną wielką troskę o polski cmentarz w Nowym Martyńcu!